Gemondse bedrijven van vroeger.

Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Sint-Lambertus

door Christ Essens.

Heerlijk romige boter van de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Sint-Lambertus (1914-1949)

De zuivelfabriek aan de Dorpsstraat 13 wordt opgericht op 9 april 1913. Door samenwerking op coöperatieve grondslag krijgt de Gemondse melkveehouder een betere kwaliteit boter dan bij de boterbereiding op het eigen bedrijf. En dat leidt weer tot een hogere prijs. Op 24 februari 1914 wordt voor de fabriek een plechtige Heilige Mis opgedragen. Daarna wordt de fabriek ingezegend en begint het proefdraaien. De beginjaren zijn turbulent. De directeuren en geestelijk adviseurs volgen elkaar snel op.

De fabriek speelt ook een rol in de verdere organisatie van de boeren in Gemonde. In 1916 (foto) wordt een stierenhouderij opgericht (kwaliteitsverbetering!). In 1920 wordt de coöperatie lid van de N.C.B. en van coöperatieve Roermondse Eiermijn. Voortaan kunnen er op de fabriek ook eieren geleverd worden.

De strijd met de particuliere fabrieken is nog niet gestreden. Bij het 25-jarig jubileum blikt men terug: In 1921 "was de speculatieve beweging gaande van de "Nutricia" om melk te betrekken van de boeren uit de omliggende streken; maar het is de coöperatie gelukt aan deze beweging het hoofde te bieden." In dat jaar wordt tevens melding gemaakt van het toestaan van levering van melk door boeren uit Sint Michielsgestel.

Belangrijkste product is roomboter. `Die boter smaakte toch zo heerlijk romig` aldus twee dochters van directeur Piet van Mil in 1992. De fabriek vermeldt jarenlang trots op haar verpakkingen en in advertenties `bekroond met eerste prijs op de groote land- en tuinbouwtentoonstelling te Boxtel, Aug. 1927

In de loop der jaren wordt er regelmatig geïnvesteerd in verhoging van de capaciteit en in nieuwe machines. In de periode 1930 - 1934 laat de landbouwcrisis zich voelen. Toch wordt er in 1931 nog een nieuwe stoommachine gekocht. In 1934 zijn de boterprijzen de laagste in 100 jaar. Toch is er in 1937 opnieuw een grote verbouwing van de fabriek en worden nieuwe machines en werktuigen gekocht.

Een groot deel van de geproduceerde boter gaat naar de botermijn in Den Bosch. Daarnaast wordt er rechtstreeks geleverd aan klanten. In 1939 wordt er boter geleverd aan C. Dankers in Den Bosch, het Seminarie in Sint-Michielsgestel en het Doofstommen Instituut in Sint-Michielsgestel. Aan de laatste twee klanten wordt ook melk, slagroom en karnemelk geleverd. De zaken gaan weer goed. In 1939 slaagt men er in om aan de leden een nabetaling te doen van 10 cent per 100 kg. geleverde melk.

De oorlogsjaren zijn moeilijke jaren. De bezetter bevordert het scheuren van weiland en er is allerlei administratieve rompslomp. Na de oorlog komt al snel het vraagstuk van het voortbestaan van de fabriek op tafel. In de omgeving verdwijnen diverse kleine fabriekjes door fusies. Bertje van der Linden vertelt daarover in 1992 "Het was in 1949 hoog tijd dat onze fabriek werd opgeheven. De boeren vingen bij ons maar vier cent voor een liter melk en bij de Sint-Jansfabriek in Den Bosch ruim acht cent. Wij waren gewoon te klein".

Geestelijk adviseur Pastoor Van Doremalen is fel tegen een fusie met de Sint-Jan in Den Bosch. Hij wil de boeren op Gemondse schaal blijven organiseren. Op de ledenvergadering van november 1948 besluiten de leden met een overgrote meerderheid te fuseren met de Sint-Jan. In 1949 wordt de productie gestaakt. Fabriek en directeurswoning worden verkocht.

Nadat er jarenlang een slager in gevestigd is, wordt de fabriek in 2001 gesloopt. Op het terrein is nu Geerts Adviesgroep (voor "administratie, verzekeringen tot bancaire zaken") gevestigd.